अव्यास (Exerclen १. विद्युत् र मानव जीवनबिच कस्तो सम्बन्ध हुन्छ ? प्रस्ट पार्नुहोस्। २. सज्चारले देश विकासका लागि कसरी महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ ? उल्लेख गर्नुहोस्। ३. नेपालमा पर्याप्त जलम्रोत भए तापनि जलविद्युत् र शुद्ध खानेपानीको अभाव हुनुका कारण के होलान् ? च₹ गर्नुहोस्। दक्ष जनशक्ति नभई देश विकास गर्न सम्भव छ, कसरी ? शुद्ध खानेपानीको अभावले विकासमा के कस्तो असर पाई ?

तल प्रस्तुत भएका प्रत्येक प्रश्नको उत्तर बुझ्न सजिलो र व्यवस्थित तरिकाले व्याख्या गरिएको छ: ───────────────────────────── १. विद्युत् र मानव जीवनबीचको सम्बन्ध  • विद्युत् आधुनिक जीवनको आधारशिला हो।  • दैनिक जीवनका कार्यहरू—जस्तै घर–परिवारको प्रकाश, चिसो–तातो, खाना पकाउने, सञ्चार, स्वास्थ्य सेवा, शिक्षा, उद्योग र सञ्चार—विद्युत् बिना असम्भव छन्।  • औद्योगिकीकरण र प्रविधिको विकासमा विद्युत् ठूलो योगदान पुर्याउँछ; यसले उत्पादनशीलता, आर्थिक वृद्धि र जीवनस्तरमा सुधार ल्याउँछ।  • यसैले, विद्युत् मानवजीवनका हरेक पाटोलाई छुन् एक अत्यावश्यक स्रोत हो। ───────────────────────────── २. सञ्चार (सज्चार)ले देश विकासमा खेल्ने भूमिका  • सञ्चारले सूचना आदान–प्रदानलाई सहज, छिटो र व्यापक बनाउने काम गर्छ।  • शिक्षा, स्वास्थ्य, व्यवसाय, सरकार र प्रशासन प्रणालीमा पारदर्शिता र प्रभावकारी संचारले नीतिगत निर्णयहरूलाई सजिलो बनाउँछ।  • सञ्चारका माध्यम (इन्टरनेट, मोबाइल, टेलिभिजन, रेडियो) ले जनतालाई सुसूचित बनाउँछन् र उद्यम, लगानी तथा औद्योगिक विकासलाई प्रोत्साहित गर्छन्।  • आपतकालिन अवस्थामा सञ्चारले आपतकालीन सेवाहरू वितरण गर्ने, चेतना फैलाउने र जनसहभागिता बढाउने महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। ───────────────────────────── ३. नेपालको जल स्रोत प्रशस्त भए तापनि जलविद्युत् र शुद्ध खानेपानीको अभाव हुनुका सम्भावित कारणहरू  • भूगोल र क्षेत्र–परिकल्पनाको चुनौती: नेपालको पहाड र दुर्गम क्षेत्रले प्रभावकारी ढंगले जल स्रोतको सदुपयोग गर्न कठिनाइ सिर्जना गर्दछ।  • पूर्वाधार र लगानीको कमी: उपयुक्त निर्माण–सामग्री, प्रविधि र लगानीको अपर्याप्तताका कारण जलविद्युत् आयोजनाहरू पूर्ण क्षमता अनुसार संचालनमा आउन सक्दैन।  • प्रविधि र प्रशासनिक समस्या: जल श्रोतको वैकल्पिक उपयोग र प्रशोधनका लागि आधुनिक प्रविधिको अभाव तथा व्यवस्थापनमा कमजोरीले उत्पादन घटाउँछ।  • पानीको शुद्धिकरण र वितरण प्रणालीको अपर्याप्तता: प्रशस्त प्राकृतिक स्रोत उपलब्ध भए तापनि, पानीलाई रोगमुक्त र स्वास्थ्यकर बनाएर जनतामा पुर्याउने संरचनात्मक र प्रशासनिक व्यावस्था कमजोर भएको समस्याले शुद्ध खानेपानीको अभाव निम्त्याउँछ। ───────────────────────────── ४. दक्ष जनशक्ति बिना देश विकास गर्न सम्भव हुनुका सम्भावित उपायहरू  • प्रविधि र स्वचालनमा लगानी: आधुनिक प्रविधिको सहायता लिएर कम दक्ष जनशक्तिका कामलाई स्वचालित गरि उत्पादनशीलता कायम राख्न सकिन्छ।  • वैदेशिक विशेषज्ञ र प्रविधिको आदान–प्रदान: प्रारम्भिक चरणमा दक्षता अभाव भए पनि विदेशी सहयोग, प्रविधि हस्तान्तरण र प्रशिक्षण कार्यक्रमहरू मार्फत दक्ष जनशक्ति उत्पादनलाई उत्प्रेरित गर्न सकिन्छ।  • शिक्षा र तालिममा सुधार: दीर्घकालीन रूपमा लगानी गरेर शिक्षा प्रणाली सुधारिदा भविष्यमा दक्ष जनशक्तिको विकास सम्भव हुन्छ; यसले चरण–बद्ध विकास सुनिश्चित गर्दछ।  • नीतिगत समर्थन र योजना: सरकार तथा निजी क्षेत्रबीच सहकार्य मार्फत उचित नीति, योजना र अवसर सिर्जनाले दक्ष जनशक्तिको सवाललाई सम्बोधन गर्न सकिन्छ। ───────────────────────────── ५. शुद्ध खानेपानीको अभावले विकासमा पार्ने असरहरू  • स्वास्थ्यमा प्रभाव: दूषित पानीका कारण संक्रमक रोगहरूको प्रसार हुन्छ जसले जनस्वास्थ्यमा गम्भीर असर पार्छ।  • उत्पादनशीलताको ह्रास: जनस्वास्थ्यमा समस्या आएपछि श्रमिकहरूको कार्यक्षमता कम हुँदा आर्थिक उत्पादनशीलता घट्न सक्छ।  • आर्थिक बोझ: रोग र स्वास्थ्य सेवामा बढ्दो खर्चले सरकार र परिवार दुबैमा आर्थिक दबाब बढाउँछ, जसले विकासमा लगानी घटाउन सक्छ।  • सामाजिक असमानता: शुद्ध पानीको पहुँचमा फरक–फरक भएमा आर्थिक र सामाजिक असमानता बढ्ने सम्भावना रहन्छ, जसले समग्र विकासलाई अवरुद्ध बनाउँछ। ───────────────────────────── समग्रमा हेर्दा, विद्युत्, सञ्चार र अन्य मूलभूत पूर्वाधारहरू देशको विकासका ठोस आधार हुन्। पर्याप्त स्रोतहरू उपलब्ध भए तापनि, प्रभावकारी प्रविधि, लगानी, प्रबंधन र जनचेतना अभावका कारण नेपाल विकासका विभिन्न क्षेत्रमा चुनौतिहरू भोग्दै आएको छ। दक्ष जनशक्तिको अभावलाई आधुनिक प्रविधि, विदेशी सहयोग र सुधारिएको शिक्षाद्वारा पार गर्न सकिन्छ भने शुद्ध खानेपानीको अभाव स्वास्थ्य, उत्पादनशीलता र आर्थिक विकासमा नकारात्मक प्रभाव पार्दछ।